حضور ایران به عنوان عضو دائم این سازمان با توجه اهداف تصریح شده آن در حوزه‌های اقتصادی، تجاری، پولی و بانکی، انرژی و حمل و نقل شرایط بهتری را برای توسعه تبادلات بین‌المللی ایران و کاهش ابعاد بحران اقتصادی ناشی از مشکلات برجام و گره زدن همه امور به آن فراهم می کند، چرا که ایران همچنان تحت تحریم‌های گسترده اولیه و ثانویه آمریکا قرار دارد و بسیاری از کشورها را برای برقراری روابط تجاری و بانکی شفاف با آن سخت نگران کرده است.
مساله اساسی دیگر در مورد سازمان همکاری های شانگهای که حول جغرافیای اوراسیا تحرک دارد، جاده ابریشم است. اعضای شانگهای حجم تجارت عظیمی دارد که در بستر جاده ابرایشم جریان داشته و نقش این سازمان از همکاری های امنیتی فراتر رفته است و ورود فعالانه در عرصه تجاری و اقتصادی دارد.
در هر حال عضویت ایران در شانگهای از نظر اداری، حقوقی و اجرایی در حال بررسی است و انتظار می‌رود کشورهای منطقه نیز با درک ضرورت‌های زمان و به منظور توسعه صلح، ثبات، توسعه و شکوفایی با بهره گیری از گستره جغرافیایی و سیاسی این سازمان در اثر پذیرش ایران، به توسعه همکاری‌های دو و چندجانبه خود با ایران سرعت دهند.
در واقع افول قدرت قبلی بلوک غرب به معنی انتقال این قدرت به شرق است که ایران نیز به لحاظ سنتی در این بلوک قرار دارد و لذا همین مسئله درگاهی برای خروج ایران از انزوای تحمیلی قبلی از سوی غرب خواهد بود.
در اجلاس ۲۰۱۰ سران در تاشکند اعضای سازمان مقرر کردند که کشورهای خواهان عضویت در سازمان نباید مورد تحریم سازمان ملل باشند که پیام روشنی در عدم تمایل به عضویت ایران بود. پس از امضای برجام و لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، موضوع عضویت این کشور بار دیگر مطرح شد.
سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک انجمن چند جانبه برای تضمین امنیت و حفظ ثبات در منطقه وسیع اوراسیا، ایجاد نیرو برای مقابله با چالش ها و تهدیدهای در حال ظهور و افزایش تجارت و همچنین همکاری های فرهنگی و بشردوستانه تأسیس شد که همین مساله باعث ایجاد یک همبستگی ویژه بین کشورهای عضو شده است.
چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان ۵ کشوری بودند که در سال ۱۹۹۶ برای کاهش مخاطرات ناشی از فروپاشی شوروی و عدم نفوذ کشورهای غربی پیروز در جنگ جهانی دوم به فکر تشکیل سازمان همکاری شانگهای افتادند و در سال ۲۰۰۱ آن را پایه گذاری کردند.
یکی از این دستاوردهای مهم که نقش بسزایی در افزایش مبادلات و مراودات تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه و جهان دارد، پیوستن ایران به سازمان همکاری های شانگهای (SCO) است که بعد از ۱۵ سال از عضویت ناظر این به عضویت کامل تغییر یافته است و مراحل بعدی آن در حال انجام است.
مساله مهم در بدو تولد این سازمان حول این محور قرار داشت که کشورهای عضو تنها به مسائل امنیتی و انتظامی محدود نشوند و در حوزه های مختلف همکاری های لازم را با یکدیگر انجام دهند.
در کل آنچه از تلاش های موفق دولت سیزدهم برای پیوستن به پیمان شانگهای برمی آید اینکه این دولت برخلاف اسلاف خود همه تلاشش را صرفا بر نتیجه گیری از یک مناقشه تقریبا نیم قرنی با غرب (برجام) و در راس آنها آمریکا و نیز خلف وعده های چندباره واشنگتن در این خصوص گره نزد، بلکه با دیدی گسترده و همه جانبه سعی کرد در چند جبهه عمل کرده و با تقویت اهرم‌های قدرت ایران و تحکیم جایگاه این کشور در سطح منطقه تلاش کشورهای غربی را برای منزوی کردن ایران خنثی کند.
ایران حتی می‌تواند شریک مطمئنی برای کمک به برقراری صلح و امنیت پایدار در منطقه و بین اعضای سازمان مزبور باشد، چون به عنوان بزرگ ترین کشور منطقه خلیج فارس بر امنیت درونزا و پایدار در این منطقه بدون حضور قدرت‌های توسعه طلب فرامنطقه‌ای تاکید دارد و لذا با راه اندازی یک دیپلماسی فعال با کشورهای عضو شانگهای به تلاش‌ها برای بهره‌گیری از ابتکارات بومی در جهت پیشبرد منافع منطقه ادامه خواهد داد.
این پیشنهاد تهران در مورد پول واحد سازمان (اقتصادی-امنیتی) همکاری شانگهای هم راستا با یورو در زمانی داده شد که آمریکا و متحدان غربی اش یک سری تحریم های مالی و اقتصادی علیه روسیه به دلیل تهاجم به اوکراین اعمال کرده اند.
آیت الله رئیسی رئیس دولت سیزدهم این بار راهی دوشنبه پایتخت تاجیکستان شد تا همراهی همسایگان و کشورهای شرقی را به دست آورد و در نهایت نیز توانست با تحرک بخشی دستگاه دیپلماسی خود در اجلاس شانگهای رای مثبت کشورهای عضو اصلی این سازمان را کسب کند.
مسئله حضور ایران در سازمان شانگهای از جهت حرکت جهان به سمت نظم جدید بین‌المللی (با افول قدرت آمریکا) یعنی تغییر در کریدورهای قدرت جهان از آمریکا به سمت سازوکارهای دسته جمعیِ غیرغربی نیز حائز اهمیت است، چون در شرایط کنونی، موضع مثبت کشورهای عضو مبنی بر پذیرش ایران، نمودی از تشدید اختلافات و شکاف‌های کلی اعضای اصلی این سازمان مخصوصا چین و روسیه و هند با بلوک قدرت غربی به رهبری آمریکا به حساب می‌آید.
قابل توجه اینکه عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای تنها چند ماه پس از امضای قرارداد راهبردی ۲۵ ساله ایران با چین نشانگر تمایل و تلاش ایران در سیاست نگاه به شرق است.
– ارتقاء همکاری موثر آنها در سیاست، تجارت، اقتصاد، تحقیقات، فناوری و فرهنگ و همچنین در زمینه آموزش، انرژی، حمل و نقل، گردشگری، حفاظت از محیط زیست و سایر زمینه‌های مشابه
ایران به رغم برخورداری از جایگاه عضو ناظر پیش از اجلاس دوشنبه با مشکلاتی در مسیر عضویت کامل خود در سازمان همکاری شانگهای مواجه بود.
-تلاش مشترک برای حفظ و تضمین صلح، امنیت و ثبات در منطقه
بدین ترتیب درخواست عضویت دائم ایران پس از ۱۵ سال در دوشنبه با چراغ سبز ۸ کشور عضو دائم این سازمان از جمله هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان مطرح و با آن موافقت شد.
سازمان مزبور سیاست داخلی خود را بر اساس اصول اعتماد متقابل، منافع متقابل، برابری، مشورت‌های متقابل، احترام به تنوع فرهنگی و تمایل به توسعه مشترک تعیین کرده و اصول سیاست خارجی آن نیز مطابق با اصول عدم تعهد و عدم هدف قرار دادن هر کشور ثالث است.
از اینرو پیوستن ایران به سازمان اقتصادی و امنیتی شانگهای بیانگر پایان عملی شکست پروژه انزوای ایران توسط برخی از کشورهای غربی از جمله آمریکا خواهد بود و به عنوان یک سازوکار نهادین همگرایی منطقه‌ای، روابط دو و چندجانبه جمهوری اسلامی ایران را با تک تک اعضای این سازمان ارتقا خواهد داد.
در هر حال این عضویت در حال نهایی شدن است و پای گذاشتن در منطقه اقتصادی اوراسیا با حضور هند، چین و روسیه می‌تواند ایران را برای حل مشکلات تحریمی‌اش کمک کند. هر چند تحریم‌های آمریکا در نگاه اول، ترمزی برای مناسبات اقتصادی ایران با جهان تلقی خواهد شد، اما توسعه مناسبات با همسایگان، این ترمز را بی‌اثر خواهد کرد.
خلاصه اینکه ایران با استفاده از همه ظرفیت هایی پیش رو در زمینه عضویت در برخی سازمان ها و تشکل های بین المللی و جهانی و توسعه مناسبات با کشورهای همسایه و اسلامی می تواند از انزوا و وضعیتی که برای آن از سوی کشورهای غربی و اروپایی ایجاد شده بود، خارج شده و بهتر از قبل می تواند در مدیریت معادلات منطقه ای و بین المللی نقش آفرینی کند.
